CZĘSTOCHOWA ZABYTKI

Aleja Najświętszej Maryi Panny - częstochowska Aleja stanowi jedno z ciekawszych rozwiązań urbanistycznych nie tylko w Polsce, ale i Europie. Ta półtora kilometrowa, szeroka droga, projektu Jana Bernharda, jest głównym szlakiem pielgrzymkowym, wiodącym od Starego Miasta (plac Daszyńskiego) do ul. Popiełuszki i Parków pod Jasnogórskich. Stojące przy niej budynki, to w większości urokliwe, neoklasycystyczne kamienice. Wiele z nich wzorowanych było na architekturze Berlina i Wiednia. W przeszłości pełniły funkcje noclegowe, oświatowe, kulturalne. Obecnie aleja stanowi centrum handlowo - usługowe dla prawie 250 tys. mieszkańców Częstochowy oraz kilku milionów pielgrzymów.

Ratusz Miejski - dwukondygnacyjny budynek wzniesiony w 1828 roku, pomiędzy połączonymi miastami Częstochową i Częstochówką. Ratusz otoczony był z trzech stron, z wyjątkiem frontowej - dużym ogrodem, ogrodzonym w 1841 roku parkanem z desek na podmurowaniu.

Na parterze znajdowały się biura, a piętro przeznaczone było na mieszkania m. in. prezydenta miasta. W prawym pawilonie (obecnie już nieistniejącym) mieściło się więzienie, w lewym odwach wojskowy i mieszkania oficerskie. Obecnie budynek reprezentacyjny miasta, siedziba Muzeum Częstochowskiego. Dla zwiedzających udostępniono Wieżę Ratuszową, stanowiącą doskonały punkt widokowy na miasto i okolice.

Stary Rynek - był centralnym punktem Starej Częstochowy. W średniowieczu łączyły się tu szlaki handlowe: krakowski, warszawski, trakt wieluński i Wielka Droga Lelowska. Na rynku stal w okresie XV - XIX w. ratusz, spalony w 1812 r. Zachowane są północna i wschodnia pierzeja rynku. Do ciekawych budynków należy m.in. dawna karczma z XVII w. odwiedzana przez Jana III Sobieskiego (ul. Mirowska 4) oraz XVII-wieczny dom pod numerem 18, gdzie zachowane są ciekawe piwnice. W przyległych do rynku uliczkach Starego Miasta ocalały nieliczne domy, znajdujące się niegdyś na terenie getta żydowskiego. Przy Starym Rynku zaczyna się czerwony „Szlak Orlich Gniazd", prowadzący z miasta ulicą Mirowską do rezerwatu Zielona Góra, Olsztyna i dalej - na Jurę Krakowsko-Częstochowską, a także Szlak Jury Wieluńskiej.

Zespół zabytkowych kamienic przy ulicy 7 Kamienic
Ulica 7 Kamienic otacza wzgórze jasnogórskie od strony południowej, przylegając do Parku Staszica. Jej nazwa pochodzi od zespołu siedmiu piętrowych domów, zbudowanych na początku XIX wieku. Charakterystyczna jest jednostronna zabudowa ulicy - teren po drugiej stronie przeznaczony był na kramy. Pierwotnie wszystkie kamienice miały podcienia, które w wyniku przebudowy zostały zamienione na sklepy lub mieszkania. Na uwagę zasługuje m.in. kamienica pod nr 21, która należała do rzeźbiarza Józefa Baltazara Proszowskiego. Na jej elewacji zewnętrznej znajdują się stiukowe zdobienia. W tym domu od października 1944 r. do stycznia 1945 r. mieścił się konspiracyjny lokal ostatniego dowódcy Armii Krajowej gen. Leopolda Okulickiego „Niedźwiadka". W kamienicy pod nr 17 urodziła się znana poetka Halina Poświatowska.

Rynek Wieluński - prostokątny plac na północ od Jasnej Góry, stanowiący niegdyś centrum podklasztornej wsi. Obecna zabudowa wokół Rynku pochodzi z końca XIX wieku. Stoi tu mały neogotycki kościół pw. Pana Jezusa Konającego konsekrowany w 1906 roku, rozbudowany w 1925 roku. Z Rynku wychodzi kilka uliczek. Znaczenie dla ruchu komunikacyjnego Częstochowy ma ul. św. Rocha prowadząca do Wielunia i Kluczborka oraz Aleja Jana Pawła II.
Rezydencja Arcybiskupa Metropolity Częstochowskiego - mieści się w dawnym domu mieszkalnym Iwana Łazariewa Grosmana. przy Alei Najświętszej Maryi Panny 54. Budynek późnoklasycystyczny, murowany, na wysokich piwnicach, piętrowy, dwutraktowy. Znajdowała się tu kolekcja dziel sztuki gromadzona w latach 1925 - 1951 przez biskupa Teodora Kubinę, którą w testamencie przeznaczył dla Muzeum Diecezjalnego. Warto zwrócić uwagę na ścianę frontową budynku. Na wysokości I piętra znajduje się tu płaskorzeźba z barwną glazurą, tzw. majolika, wykonana we Florencji na przełomie XV/XVI wieku. Przedstawia Matkę Bożą z Dzieciątkiem, a jej autorem jest prawdopodobnie wioski artysta Andrea delia Robbia. Majolikę przywiózł z Rzymu do Częstochowy biskup Teodor Kubina. Na ścianie kamienicy znajduje się również tablica upamiętniająca tu pobyt Papieża Jana Pawła II.

Kościół św. Zygmunta - XIV-wieczny trzynawowy, z wydłużonym prezbiterium, wyznacza wschodni kraniec Alei Najświętszej Maryi Panny (przy Placu Daszyńskiego). Kościół był wielokrotnie przebudowywany i powiększany. Prezbiterium jest najprawdopodobniej najstarszą częścią świątyni - zachowane są elementy wpływów gotyckich. Po przebudowie w XVIII wieku kościół otrzymał dzisiejszą, barokową formę i wystrój. Obok znajduje się dwukondygnacyjna plebania, dawny murowany klasztor z pierwszej połowy XVII wieku, przebudowany w 1729 roku. połączony z kościołem na wysokości I piętra. W świątyni można zobaczyć m.in.: obraz św. Stanisława i św. Barbary z XV wieku, obraz Matki Bożej Pocieszenia. ołtarzyk polowy, monstrancję i relikwiarz św. Krzyża z XVD wieku.

Archikatedra św. Rodziny - budowana etapami w latach 1901 -1927. jest jednym z największych kościołów nie tylko w Polsce, ale także w Europie. Murowana, zbudowana z użyciem cegły, a w detalu architektonicznym z kamienia i piaskowca, w stylu neogotyckim, trójnawowa, o wydłużonym prezbiterium i fasadzie zwieńczonej dwiema wieżami. Wnętrza Archikatedry wykończone są granitem skandynawskim pochodzącym spod rozebranego, dawniej usytuowanego pod Jasną Górą, pomnika rosyjskiego cara Aleksandra II. Okna i rozety, z wyjątkiem nawy głównej, zdobione są witrażami.
Tematami witraży są ważniejsze wydarzenia w dziejach narodu oraz Sakramenty Święte. W latach 30. XX wieku przed trzema ołtarzami wykonano balustrady komunijne z maswerkami i płaskorzeźbami. Początkowo świątynia była pod wezwaniem św. Józefa, ale po ukazaniu się encykliki papieża Leona XIII zmieniono wezwanie na św. Rodziny. Pod kaplicą Matki Bożej Częstochowskiej grzebane są zwłoki biskupów częstochowskich. W specjalnych kryptach złożono trumny: T. Kubiny, Z. Golińskiego, S. Bareły, S. Czajki.

Kościół św. Jakuba - w małym parku przy Placu Biegańskiego - pomiędzy ulicami Dąbrowskiego. Racławicką, Kilińskiego, naprzeciwko Ratusza otwiera swe podwoje jedna z najładniejszych świątyń Częstochowy - kościół św. Jakuba, który powstał na bazie wzniesionej w 1586 roku - kaplicy św. Jakuba. Już na pierwszy rzut oka różni się od kościołów, jakie można spotkać w Polsce - dzięki kopułom i lukom wydaje się podobny raczej do świątyń prawosławnych. Ma to swoje uzasadnienie - od lat 1870-1872, kiedy budowla powstawała, do 1918 roku służyła jako cerkiew pw. św. Cyryla i św. Metodego. Zaprojektowana była na wzór cerkwi św. Marii Magdaleny na warszawskiej Pradze. Do parafii św. Jakuba kościół wrócił w 1947 roku. Niewielkie wnętrze świątyni zaskakuje swoją prostotą. Kościół zdobią malowane na ścianach stacje Drogi Krzyżowej, utrzymane w konwencji malarstwa bizantyjskiego. Zrezygnowano z tradycyjnego ołtarza - w prezbiterium znajduje się malowidło przedstawiające Matkę Bożą z Dzieciątkiem oraz Jezusa w otoczeniu świętych.

Kościół św. Andrzeja i św. Barbary - zbudowany w I połowie XVII wieku dla potrzeb nowicjatu Klasztoru Jasnogórskiego. O lokalizacji zadecydowało prawdopodobnie źródełko, w którym według legendy obmyto sprofanowany w 1430 roku obraz Matki Bożej Częstochowskiej, skradziony na Jasnej Górze przez zbrojną bandę. Historia kościoła obfituje w dramatyczne wydarzenia: zniszczenie podczas potopu szwedzkiego, odbudowa i przebudowa w XVIII i XIX wieku, przeznaczenie na dom pokutny dla zakonników, zamiana na szpital, zajęcie przez wojska austriackie, rosyjskie czy przejęcie budynków przez Radę Opiekuńczą Zakładów Dobroczynności. Pod koniec XIX wieku stał się parafią. Sam budynek kościelny utrzymany jest w stylu barokowym ze śladami gotyku, pierwotnie jednonawowy, przy rozbudowie wzbogacony o boczne nawy w postaci kaplic. Wystrój kościoła barokowy. Zwieńczeniem wieży jest barokowy hełm. Za kościołem znajduje się kaplica św. Barbary z cudownym źródełkiem.

Kościół pw. Najświętszego Imienia Maryi, wzniesiony wraz z klasztorem dla ss. Mariawitek (zajmujących się oświatą ubogich oraz nawracaniem Żydów) w latach 1859-1862. Neogotycki, jednonawowy, bez wydzielonego prezbiterium, wnętrze pokrywa strop kasetonowy z rozetami, a ściany zdobią malowidła o motywach kwiatowych. Kościół początkowo klasztorny, później pełnił funkcję kościoła młodzieżowego, a po II wojnie światowej przemianowany został na rektoracki. Wewnątrz znajdują się obrazy znanych malarzy - między innymi w ołtarzu głównym obraz Niepokalanego Poczęcia NMP pędzla Rafała Hadziewicza oraz prace Januarego Suchodolskiego i Piotra LeBrin'a. Na drewnianym chórze znajdują się organy umieszczone tu w 1935 roku, pod chórem - kropielnice o cechach barokowych.

Kościół i cmentarz św. Rocha i św. Sebastiana - najstarszy z istniejących częstochowskich cmentarzy, położony pomiędzy ulicami św. Rocha i św. Sebastiana, w sąsiedztwie kościoła o tej samej nazwie. Powstał w latach 40. XVII wieku na potrzebę pochówku ofiar ówczesnych epidemii. W połowie XIX wieku wydzielono - część ewangelicką, a 30 lat później -część prawosławną. W czasie I wojny światowej przy cmentarzu katolickim utworzono kwatery wojskowe, na których chowano żołnierzy armii niemieckiej, w zależności od wyznania. Najstarszy, zachowany tu nagrobek pochodzi z 1849 roku. Na cmentarzu spoczywają powstańcy II Powstania Śląskiego, poetka Halina Poświatowska. Ignacy Kozielewski. w części ewangelickiej została pochowana rodzina Frankeów. Historia kościoła pw. św. Rocha i św. Sebastiana datuje się na połowę XVII wieku, kiedy to staraniem prowincjała paulińskiego została wzniesiona murowana kaplica. Czas potopu szwedzkiego unicestwił kaplicę, to w roku 1680 konsekrowano, wybudowaną z kamienia i cegły w miejsce zniszczonej kaplicy, świątynię. Pierwotnie kościół był jednonawowy w stylu barokowym, o sklepieniu kolebkowym. Po przebudowie zyskał trojdzielną fasadę z dwiema wieżami w barokowych hełmach.

Kościół pw. św. Józefa Rzemieślnika - w dzielnicy Raków, przy ul. Okrzei, na szczycie wzgórza, usytuowana jest duża świątynia, jakby wyrastająca z wapiennej skały, urzekająca swym neobarokowym pięknem. Została wzniesiona, zastępując starą kaplicę, w latach 1925 - 1933, kiedy proboszczem był ks. Stefan Niedźwiecki. Kościół zaprojektowany przez Stefana Szyllera i Wiesława Kononowicza ma charakter eklektyczny, z elementami gotyku, renesansu i baroku.
W 2002 r. Metropolita Częstochowski oficjalnie podniósł kościół św. Józefa do godności Sanktuarium; poświęcił nowe retabulum, w którym umieszczony został obraz św. Józefa; poświęcił także tryptyk Bożego Narodzenia oraz erygował stacje Drogi Krzyżowej na placu kościelnym. Klejnotem Sanktuarium jest niewątpliwie Kaplica Adoracji Najświętszego Sakramentu, zbudowana na planie ośmioboku, którą wspiera osiem stiukowych kolumn przykrytych kopułą. Na szczególną uwagę zasługuje obraz św. Józefa.
Ukazuje on postać Świętego Patrona, który trzyma na rękach małego Pana Jezusa, uśmiechającego się, z oczami wędrującymi za patrzącym. Obraz namalowany jest na złotym tle, na wzór dawnych ikon. Bizantyjska polichromia na głównej ścianie i kopuły nad retabulum św. Józefa przenoszą nas w mistyczną atmosferę modlitwy kościoła wschodniego.

Kościół ewangelicki pw. Wniebowstąpienia Pańskiego - neogotycki, wzniesiony w latach 1912-1913, u zbiegu ulic Śląskiej i Kopernika. Uszkodzony w 1945 roku, byt restaurowany w latach 1955-1961 i remontowany (1983-1990). Posiada jednolite, neogotyckie wyposażenie: ołtarz główny, ambonę i chrzcielnicę. W kościele zasługuje na uwagę żyrandol neobarokowy, pochodzący z XIX wieku.
Dawna siedziba duchowieństwa prawosławnego, popularnie zwana „Popówką", w Alei Najświętszej Maryi Panny 47. Dom zbudowany w 1875 r., późnoklasycystyczny, kilkakrotnie przebudowywany. W okresie międzywojennym pełnił funkcję pałacu biskupiego, od 1945 do lat siedemdziesiątych był siedzibą Powiatowego Sztabu Wojskowego, następnie przekazany został Muzeum. Obecnie, w odrestaurowanych wnętrzach znajduje się Muzeum Pielgrzymowania- oddział Muzeum Częstochowskiego.

Kamienica Kupiecka (Aleja Najświętszej Maryi Panny 24) - eklektyczna z elementami neogotyckimi, zbudowana w końcu XIX w. w kształcie litery L. Po gruntownej restauracji przeznaczona została na centrum usługowo-handlowe.

Kamienica mieszczańska (ul. Katedralna 8) - pieczołowicie odrestaurowana, piękna kamienica neogotycka z elementami neobarokowymi z pocz. XIX w. Obecnie jest siedzibą Galerii Malarstwa i Rzeźby Muzeum Częstochowskiego.

Dawna Karczma
Przy ulicy Mirowskiej 4, na Starym Rynku, zachował się zabytkowy dom pochodzący z XVII wieku. W zabudowie ulicy wyróżnia go charakterystyczny, łamany dach. Budynek ten pełnił funkcję karczmy. W niej, według podań, miał zatrzymać się Jan III Sobieski, a także Napoleon Bonaparte.

Dawny Zajazd
Tuż przy moście nad linią kolejową, pod numerem 16 Alei Najświętszej Maryi Panny, znajdują się budynki dawnego zajazdu, z bramą wjazdową i zachowanymi budynkami dawnej wozowni (ciągnącymi się wzdłuż Wałów Dwernickiego). Podobno mieli się tutaj zatrzymywać konfederaci barscy, a także Fryderyk Chopin.

Dom„Bata"
XIX-wieczna kamienica u zbiegu Alei Najświętszej Maryi Panny i Alei Wolności. Od początku XX wieku do lat 20. na parterze znajdowała się wytworna i modna kawiarnia - cukiernia Władysława Jackowskiego. W końcu lat 30. kawiarnię zlikwidowano, urządzono natomiast sklep firmy „Bata", czeskiego producenta obuwia (stąd lokalna nazwa). Na pierwszym piętrze w latach 1914-1916 działał kinoteatr „Corso", a w okresie 1916-1939 - kino „Odeon". Obecnie kamienica spełnia funkcję handlową. Elewację budynku wieńczy gzyms wsparty na konsolkach, pomiędzy którymi rozmieszczone są rozetki.

Dom Frankego - kamienica u zbiegu Alei Najświętszej Maryi Panny 14 i ulicy Wilsona. Wzorowana na architekturze wielkomiejskiej Berlina i Wiednia, wybudowana była w latach 1901-1903 dla Adolfa Frankę. dyrektora fabryki „Brass i synowie". Parter dostosowano do działalności usługowo - handlowej (była tu księgarnia, apteka, sklepy z futrami i towarami kolonialnymi). W oficynie urządzono restaurację oraz hotel „Victoria". W okresie międzywojennym był to niezwykle modny lokal.

Pałacyk Hantkego
Wzniesiony w latach 1900-1903 w dzielnicy Raków przez Bernarda Hantkego, właściciela huty. Budynek odznacza się dużą liczbą detali architektonicznych. Zniekształcony przez rozbudowę (zwłaszcza z lat 1973-1978) i dostawienie od frontu budynku pływalni. W otoczeniu obiektu znajduje się park krajobrazowy (2 ha), założony na początku XX wieku, z okazami rzadkich drzew i krzewów. Obecnie siedziba Młodzieżowego Domu Kultury.

Cmentarz Żydowski - Kirkut - powstał przy ulicy Złotej (dzielnica Zawodzie) w 1780 r. Obecnie znajduje się na terenie Huty „Częstochowa". Cmentarz należy do największych w kraju. Liczbę grobów określa się na ponad 4000. Do ciekawych należy grób przywódcy chasydów - cadyka Izaaka Mayera Justmana z 1919 r. Kirkut podzielony jest na dwie części: żeńską i męską. Od lat 70. zaprzestano na nim pochówków.